Eurepgap Eğitim-Yayım Ve Türkiye
02-Nisan-2007 Pazartesi- Doç.Dr. Orhan Özçatalbaş
Giriş
Ülkemizde tarım sektörünün ülke ekonomisi içindeki oransal önemi azalmaya devam etmekle birlikte, 24 milyonluk kesimin kırsal alanda yaşamaya devam etmesi, tarımın toplam istihdamdaki payının 1/3’den fazla olması ve tarımın GSMH içindeki payının %11,4 olması, sektörün sosyo-ekonomik bakımdan önemini koruduğunu ve önümüzdeki dönemde de korumaya devam edeceğini göstermektedir.
Stratejik bir sektör olarak tarım sektörü farklı gelişmişlik düzeyine sahip tüm ülkelerde farklı yöntem ve farklı büyüklükteki fonlarla desteklenmektedir. Özellikle gelişmiş ülkelerde tarıma yapılan yüksek oranlı destekler üreticilerin gelişmiş tarım teknolojilerinin kullanımını yaygınlaştırmış ve rekabet güçlerini artırmıştır. Türkiye’de ise tarıma yapılan destekler arzulanan ölçüde gelişmeye yol açmamış, ve gelişmiş tarım teknolojileri yeterince yaygınlaştırılamamıştır. Ayrıca küçük işletme genişliği, işletmelerin parçalanması ve fazla parçadan oluşması, örgütsüzlük ve diğer yapısal sorunların hala tam olarak çözülememiş olması, bu olumsuz yapının devamını destekler niteliktedir.
Tarımda verimliliğin artırılmasında kullanılan temel girdilerin uygun ve doğru şekilde kullanılmasının, üretici ve ailesi için ekonomik bakımdan önemli olması kadar, toplum sağlığının korunması ve sağlıklı ürünlerin topluma sunulması bakımından da önemlidir.
Tarımsal üretimde karar alıcı ve uygulayıcı olarak temel aktör üreticilerdir. Üretici uygulamalarını belirleyen etkenler ise önemli ölçüde sahip olunan bilgi-beceri, alınan eğitim ve sunulan yayım hizmetlerinden yararlanma düzeyidir. Kırsal alanda yaşayanların eğitsel hizmetlerle yaşam standartlarını yükseltmeyi amaçlayan yayım, doğru kullanıldığında kalkınmayı teşvik etme işlevine sahiptir. Buna göre kaynakların etkin ve doğru kullanımı bakımından çok önemli bir politika aracı olan tarımsal yayımı öne almak gereklidir (Özçatalbaş ve Gürgen, 1998).
Ülke genelinde olduğu gibi Antalya ilinde de tarımsal yayım çalışmaları esas olarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yürütülmekte olup, yayım hizmeti sunmakla görevlendirilmiş olan Bakanlık en önemli ve en büyük yayım birimdir. Bölge ve üretim deseniyle de ilişkili olmak üzere Türkiye Ziraat Odaları Birliği ve diğer üretici kuruluşları sınırlı alanlarda yayım çalışmaları yürütmektedir. Ayrıca özel tarımsal danışmanlık büroları ve tarıma girdi sağlayan (ilaç, gübre, tohum vd.) çeşitli ticari kuruluşlar da (Özçatalbaş ve Gürgen, 1998; Özçatalbaş, 2002) üreticilere yönelik bilgilendirme faaliyetinde bulunmaktadırlar. Yapılan çalışmalarda üreticilerin “İyi Tarım Uygulamaları(ITU)” na yönelik bilgileri yayımla görevlendirilmiş, Bakanlık gibi uzman bilgi sağlayabilecek kuruluşlar yerine, tarımsal girdi sağlayan ticari kuruluşlardan daha yüksek oranda elde ettiklerini göstermektedir. Bu eğilim, yani tarıma girdi sağlayan kuruluşların (tohum-ilaç bayileri gibi) üreticiler için önemli bilgi kaynağı olmadaki etkinliği, ABD’de dahil olmak üzere hemen tüm ülkelerde yükselmektedir (Schmitt ve ark., 2000).
İTU ve Toplum/Çevre Sağlığına Duyarlılık
İhracata konu olan yaş meyve ve sebzede yakın geçmişte ortaya çıkan ilaç kalıntılı (rezidü) ürünlerin Batı Avrupa pazarından geri dönmesi, dikkati bu alanda yapılan üretici uygulamalarına ve dolayısıyla yayım çalışmalarına çekmiştir. Bununla eş-zamanlı olarak ülkemizde Avrupa Birliği’ne yapılan yaş sebze ve meyve ihracatını düzenleyen ve üretim sürecindeki asgari standartları belirleyen EUREPGAP belgesi tartışılmaya başlanmıştır. Belge tarımsal üretim faaliyetinde İTU’nun geçerli olması üzerinde durmakta olup, üreticilerin insan sağlığını ve çevre değerlerini tehdit edecek kimyasal, mikrobiyolojik ve fiziksel kalıntıların önlenmesine yönelik uygulamaları benimsemelerini öngörmektedir. Bu yönüyle söz konusu belgedeki koşulların sağlanabilmesi için tarımsal yayım çalışmalarının varlığı ve etkinliği son derece önemli olup, konu üretici, üretici davranışı ve üretim faaliyeti, dolayısıyla yayımın önemli uğraş alanlarıyla yakın ilişki içerisindedir.
Avrupa’da 1999 yılında ortaya konulan Eurepgap belgesine benzer uygulamalar çeşitli ülkelerde mevcuttur. Bunlardan biri olan ABD’de, gıda işletmelerinin Ulusal Gıda ve İlaç Dairesine (U.S. Food and Drug Administration) ithal gıda ürünlerinin önceden bildirilmesini zorunlu kılan bir düzenleme yapılarak 12 Aralık 2003 tarihinde “Kamu Sağlığı Güvenliği Bioterörizme Hazırlıklı Olma ve Karşı Koyma Yasası (Public Health Security And Bioterrorism Preparedness And Response Act Of 2002)”, kısaca Bioterörizm Yasası olarak yürürlüğe girmiştir. Yasa’da “insan ve hayvanlar için öldürücü veya ciddi sağlık sorunları oluşturabileceği yönünde kanıt veya bilgi olan, zararlı maddeler içerebilecek gıdaların kontrolünün yapılması ve ithal edilecek gıda maddelerinin güvenli olarak paketlenmesi ve muhafaza edilmesi, içeriğinde yasal olmayan katkı maddeleri ve artık bulunmamasının sağlanması ile uygun bir şekilde etiketlenmesi” üzerinde durulmaktadır (İGEME, 2004a; FDA, 2004).
EurepGAP İnisiyatifi ve Üreticilerden Beklenenler
Avrupa yaş meyve ve sebze pazarının %70-80’nine hakim olan büyük perakendeci kuruluşlar kendi ülkelerindeki tüketicilerine sundukları yaş meyve ve sebze ürünlerinde insan sağlığına yönelik riskleri dikkate alarak İyi Tarım Uygulamalarını (İTU:GAP) yaygınlaştırmak ve geliştirmek üzere 1997 yılında EUREPGAP belgesini oluşturmuşlardır.Üyeler çoğunlukla perakendeciler ve çiftçiler olup, tarımsal girdi ve hizmet sektöründe faaliyet gösteren sınırlı sayıda üyeler de bulunmaktadır (EUREPGAP, 2004). Belge, Avrupa Gıda Perakendecileri Ürünleri Çalışma Grubu (EUREP;The Euro Retailer Produce Working Group) tarafından toplumlarının sağlıklı tarımsal ürünler tüketmelerini sağlamak amacıyla özellikle ithal ettikleri ürünlerde üretim alanından son tüketiciye kadar olan süreci kontrol edebilmek için geliştirilmiştir. Belge kısaca üretimin kayıt altına alınmasını öngörmekte ve söz konusu tarım ürünlerinin (meyve, sebze, patates, salatalar, kesme çiçek, fidan) İTU kapsamında gerçekleştirilmesi için temel esasları (Özçatalbaş ve Danış, 2004) içermektedir.
Eurep grubundaki perakendeciler tüketiciye sundukları ürünlerin halk sağlığına zararlı olmayacağına yönelik bazı garanti ve güvenceleri tedarikçi ve dolayısıyla üreticiden istemektedirler. Bu kapsamda belge;
- Ürününün insan sağlığına zararlı kimyasal, mikrobiyolojik ve fiziksel kalıntılar içermediği
- Çevreyi kirletmeden ve doğal dengeye zarar vermeden üretildiği
- Üretim sırasında insanlar ve diğer canlıların olumsuz etkilenmediği
- Üretim sırasında tüketicinin bulunduğu ülkenin tarımsal mevzuatı ve ürünün yetiştirildiği ülkenin tarımsal mevzuatına uygun işlemler yapıldığının belgelenmesi yönündedir.
Buna göre Eurepgap yaş meyve sebze belgesinde yer alan ve sertifikalı üretimde bulunan üreticinin uymak zorunda olduğu minimum standartlar belirlenmiştir (Eurepgap, 2001; Ağar, 2002).
02-Nisan-2007 Pazartesi- Doç.Dr. Orhan Özçatalbaş
Giriş
Ülkemizde tarım sektörünün ülke ekonomisi içindeki oransal önemi azalmaya devam etmekle birlikte, 24 milyonluk kesimin kırsal alanda yaşamaya devam etmesi, tarımın toplam istihdamdaki payının 1/3’den fazla olması ve tarımın GSMH içindeki payının %11,4 olması, sektörün sosyo-ekonomik bakımdan önemini koruduğunu ve önümüzdeki dönemde de korumaya devam edeceğini göstermektedir.
Stratejik bir sektör olarak tarım sektörü farklı gelişmişlik düzeyine sahip tüm ülkelerde farklı yöntem ve farklı büyüklükteki fonlarla desteklenmektedir. Özellikle gelişmiş ülkelerde tarıma yapılan yüksek oranlı destekler üreticilerin gelişmiş tarım teknolojilerinin kullanımını yaygınlaştırmış ve rekabet güçlerini artırmıştır. Türkiye’de ise tarıma yapılan destekler arzulanan ölçüde gelişmeye yol açmamış, ve gelişmiş tarım teknolojileri yeterince yaygınlaştırılamamıştır. Ayrıca küçük işletme genişliği, işletmelerin parçalanması ve fazla parçadan oluşması, örgütsüzlük ve diğer yapısal sorunların hala tam olarak çözülememiş olması, bu olumsuz yapının devamını destekler niteliktedir.
Tarımda verimliliğin artırılmasında kullanılan temel girdilerin uygun ve doğru şekilde kullanılmasının, üretici ve ailesi için ekonomik bakımdan önemli olması kadar, toplum sağlığının korunması ve sağlıklı ürünlerin topluma sunulması bakımından da önemlidir.
Tarımsal üretimde karar alıcı ve uygulayıcı olarak temel aktör üreticilerdir. Üretici uygulamalarını belirleyen etkenler ise önemli ölçüde sahip olunan bilgi-beceri, alınan eğitim ve sunulan yayım hizmetlerinden yararlanma düzeyidir. Kırsal alanda yaşayanların eğitsel hizmetlerle yaşam standartlarını yükseltmeyi amaçlayan yayım, doğru kullanıldığında kalkınmayı teşvik etme işlevine sahiptir. Buna göre kaynakların etkin ve doğru kullanımı bakımından çok önemli bir politika aracı olan tarımsal yayımı öne almak gereklidir (Özçatalbaş ve Gürgen, 1998).
Ülke genelinde olduğu gibi Antalya ilinde de tarımsal yayım çalışmaları esas olarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yürütülmekte olup, yayım hizmeti sunmakla görevlendirilmiş olan Bakanlık en önemli ve en büyük yayım birimdir. Bölge ve üretim deseniyle de ilişkili olmak üzere Türkiye Ziraat Odaları Birliği ve diğer üretici kuruluşları sınırlı alanlarda yayım çalışmaları yürütmektedir. Ayrıca özel tarımsal danışmanlık büroları ve tarıma girdi sağlayan (ilaç, gübre, tohum vd.) çeşitli ticari kuruluşlar da (Özçatalbaş ve Gürgen, 1998; Özçatalbaş, 2002) üreticilere yönelik bilgilendirme faaliyetinde bulunmaktadırlar. Yapılan çalışmalarda üreticilerin “İyi Tarım Uygulamaları(ITU)” na yönelik bilgileri yayımla görevlendirilmiş, Bakanlık gibi uzman bilgi sağlayabilecek kuruluşlar yerine, tarımsal girdi sağlayan ticari kuruluşlardan daha yüksek oranda elde ettiklerini göstermektedir. Bu eğilim, yani tarıma girdi sağlayan kuruluşların (tohum-ilaç bayileri gibi) üreticiler için önemli bilgi kaynağı olmadaki etkinliği, ABD’de dahil olmak üzere hemen tüm ülkelerde yükselmektedir (Schmitt ve ark., 2000).
İTU ve Toplum/Çevre Sağlığına Duyarlılık
İhracata konu olan yaş meyve ve sebzede yakın geçmişte ortaya çıkan ilaç kalıntılı (rezidü) ürünlerin Batı Avrupa pazarından geri dönmesi, dikkati bu alanda yapılan üretici uygulamalarına ve dolayısıyla yayım çalışmalarına çekmiştir. Bununla eş-zamanlı olarak ülkemizde Avrupa Birliği’ne yapılan yaş sebze ve meyve ihracatını düzenleyen ve üretim sürecindeki asgari standartları belirleyen EUREPGAP belgesi tartışılmaya başlanmıştır. Belge tarımsal üretim faaliyetinde İTU’nun geçerli olması üzerinde durmakta olup, üreticilerin insan sağlığını ve çevre değerlerini tehdit edecek kimyasal, mikrobiyolojik ve fiziksel kalıntıların önlenmesine yönelik uygulamaları benimsemelerini öngörmektedir. Bu yönüyle söz konusu belgedeki koşulların sağlanabilmesi için tarımsal yayım çalışmalarının varlığı ve etkinliği son derece önemli olup, konu üretici, üretici davranışı ve üretim faaliyeti, dolayısıyla yayımın önemli uğraş alanlarıyla yakın ilişki içerisindedir.
Avrupa’da 1999 yılında ortaya konulan Eurepgap belgesine benzer uygulamalar çeşitli ülkelerde mevcuttur. Bunlardan biri olan ABD’de, gıda işletmelerinin Ulusal Gıda ve İlaç Dairesine (U.S. Food and Drug Administration) ithal gıda ürünlerinin önceden bildirilmesini zorunlu kılan bir düzenleme yapılarak 12 Aralık 2003 tarihinde “Kamu Sağlığı Güvenliği Bioterörizme Hazırlıklı Olma ve Karşı Koyma Yasası (Public Health Security And Bioterrorism Preparedness And Response Act Of 2002)”, kısaca Bioterörizm Yasası olarak yürürlüğe girmiştir. Yasa’da “insan ve hayvanlar için öldürücü veya ciddi sağlık sorunları oluşturabileceği yönünde kanıt veya bilgi olan, zararlı maddeler içerebilecek gıdaların kontrolünün yapılması ve ithal edilecek gıda maddelerinin güvenli olarak paketlenmesi ve muhafaza edilmesi, içeriğinde yasal olmayan katkı maddeleri ve artık bulunmamasının sağlanması ile uygun bir şekilde etiketlenmesi” üzerinde durulmaktadır (İGEME, 2004a; FDA, 2004).
EurepGAP İnisiyatifi ve Üreticilerden Beklenenler
Avrupa yaş meyve ve sebze pazarının %70-80’nine hakim olan büyük perakendeci kuruluşlar kendi ülkelerindeki tüketicilerine sundukları yaş meyve ve sebze ürünlerinde insan sağlığına yönelik riskleri dikkate alarak İyi Tarım Uygulamalarını (İTU:GAP) yaygınlaştırmak ve geliştirmek üzere 1997 yılında EUREPGAP belgesini oluşturmuşlardır.Üyeler çoğunlukla perakendeciler ve çiftçiler olup, tarımsal girdi ve hizmet sektöründe faaliyet gösteren sınırlı sayıda üyeler de bulunmaktadır (EUREPGAP, 2004). Belge, Avrupa Gıda Perakendecileri Ürünleri Çalışma Grubu (EUREP;The Euro Retailer Produce Working Group) tarafından toplumlarının sağlıklı tarımsal ürünler tüketmelerini sağlamak amacıyla özellikle ithal ettikleri ürünlerde üretim alanından son tüketiciye kadar olan süreci kontrol edebilmek için geliştirilmiştir. Belge kısaca üretimin kayıt altına alınmasını öngörmekte ve söz konusu tarım ürünlerinin (meyve, sebze, patates, salatalar, kesme çiçek, fidan) İTU kapsamında gerçekleştirilmesi için temel esasları (Özçatalbaş ve Danış, 2004) içermektedir.
Eurep grubundaki perakendeciler tüketiciye sundukları ürünlerin halk sağlığına zararlı olmayacağına yönelik bazı garanti ve güvenceleri tedarikçi ve dolayısıyla üreticiden istemektedirler. Bu kapsamda belge;
- Ürününün insan sağlığına zararlı kimyasal, mikrobiyolojik ve fiziksel kalıntılar içermediği
- Çevreyi kirletmeden ve doğal dengeye zarar vermeden üretildiği
- Üretim sırasında insanlar ve diğer canlıların olumsuz etkilenmediği
- Üretim sırasında tüketicinin bulunduğu ülkenin tarımsal mevzuatı ve ürünün yetiştirildiği ülkenin tarımsal mevzuatına uygun işlemler yapıldığının belgelenmesi yönündedir.
Buna göre Eurepgap yaş meyve sebze belgesinde yer alan ve sertifikalı üretimde bulunan üreticinin uymak zorunda olduğu minimum standartlar belirlenmiştir (Eurepgap, 2001; Ağar, 2002).
